Зянон Пазьняк: Бальшавікі стварылі культ Новага года
(Радыё Рацыя). Госцем святочнай перадачы „Мы бачым” стаў грамадска-палітычны дзеяч Зянон Пазьняк.
РР: Ці ёсць такія даты, такія поры года, калі вам сняцца родныя Суботнікі?
Зянон Пазьняк: Ну калі канкрэтна падумаць наконт сноў, то не магу асабліва пахваліцца, што яны мне часта сняцца. Проста яны жывуць у свядомасці ўвесь час, бо чым далей жывеш, тым больш звяртаешся да сваіх вытокаў, і гэта адбываецца відаць с кожным чалавекам. Дык вось тэма Калядаў, якія вы ўспомнілі, мне вельмі блізкая, бо гэта маё самае любімае свята з дзяцінства было, і самыя добрыя, прыгожыя ўспаміны засталіся з гэтага свята. Бадай ні з чым не магу гэта параўнаць, як вось гэтае свята, калі ўспамінаецца глыбокі снег, цішыня, госці, якія прыязджаюць на конях, агульны стол, спяванне калядак. Я нават гэта ў сваіх вершах пісаў – гэта асаблівае свята, яно звязана з успамінамі і абавязкова снегам. Я жыву зараз у такой мясціне ў Нью-Ёрку, у Варшаве, калі на Каляды снегу не бачыш – гэта ўжо як бы і не Каляды. Такая прывычка, што снег абавязкова павінен быць. Вось беларускія Каляды для мяне асацыююцца з белым снегам, са святочным сталом, з гасцямі, з калядкамі, з прыўзнятым настроем, з нейкім асаблівым пачуццём, якое разліта ў атмасферы, пачуццё прысутнасці Бога, адчуванне ўсяленскай такой вечнасці, вось Каляды давалі такое адчуванне. Яно гэта адчуванне і жыве ў свядомасці па сённяшні дзень.
РР: Я таксама асацыюю Каляды перш найперш са снегам – гэта дакладна. А скажыце, тыя калядныя звычаі, напрыклад, дванаццаць страў, свабоднае месца для госця, таксама памятаеце?
Зянон Пазьняк: У нас Каляды – гэта перш за ўсё духоўнае свята. Не так мела значэнне страваў колькі там ёсць, пра гэта амаль не гаварылі, гаварылі толькі што павінна быць куцця, павінны быць мак, церлі гэты мак, павінен быць кісель, павінна быць рыба, ну ўсе тыя стравы, а там асабліва не пералічвалі колькі іх павінна быць. Абавязковая посная страва павінна быць, павінны быць стол, павінны быць размовы пра добрае, пра Бога, пра Хрыста, спяванне калядкаў. І вельмі важна калі хто-небудзь прыйдзе ў гэты час, звычайна ж ніхто не прыходзіў, кожны сядзеў за сваім сталом. Аднойчы я памятаю – гэта было, ну яшчэ Сталін жыў, тады былі дзяжурствы ў сельсаветах. Людзі з вёсак начавалі там – дзяжурылі, там быў тэлефон, гэта была такая ўстаноўка. Мы сядзелі за калядным сталом, елі куццю, была зіма, быў снег, было холадна, быў вецер марозны, і стукае нехта ў дзверы, а маці мая працавала ў сельсавеце, і гэта стукаў дзяжурны з нейкай далёкай вёскі. Як раз была куцця, паўтараю, і ўвайшоў гэты чалавек, холадна, а ў яго на нагах галёшы – абмоткі і галёшы, бедны-бедны чалавек. Мы былі вельмі радыя, што гэты нечаканы чалавек, ён зайшоў да нас на куццю. Ён прынёс нам паведамленне, што з раёна пазванілі, нешта там трэба ноччу зрабіць. Гэта бальшавікі рабілі спецыяльна, спецыяльна каб, як кажуць, нагадзіць людзям, бо ведалі, што куцця. Мы запрасілі гэтага чалавека за стол, ён аднекваўся, але ён сеў з намі, паеў, што трэба, нават там паспяваў разам. І потым сказаў нам, маёй маме: „Панечка, дзякуй, што вы мяне запрасілі, а я вам мушу сказаць, я ніколі ў жыцці кісяля не еў”. І гэта так праняло аж да слёз, бо гэта ж пасля вайны – гэта пачатак 50-х гадоў, яшчэ жыў Сталін, людзі жылі вельмі бедна, а ўжо былі калгасы, усё ад людзей адабралі, людзі нічога не мелі. І гэта вёска была за восем кіламетраў, адкуль быў гэты чалавек, яна была самай беднай. І вось гэты чалавек, які прыйшоў да нас, ён мне запомніўся, а для нас гэта была радасць, бо гэта вельмі добра, калі на Каляды прыйдзе нейкі незнаёмы чалавек. Такая была ў нас думка сярод людзей, што гэта добра, калі нехта прыйшоў. І вось гэты чалавек як раз прыйшоў на Каляды, і мы былі вельмі радыя яго запрасіць, ён быў разам з намі.
РР: А ялінку ставілі?
Зянон Пазьняк: Абавязкова, абавязкова ставілі ялінку, яна стаяла да Трох Каралёў, а ужо як Тры Каралі, тады ўжо яе здымалі. Ну, гэта мая была задача. Я быў вельмі малы яшчэ, ужо ў школу пайшоў, але я ўжо ішоў у лес, браў сякерку, шукаў гэтую ялінку, цягнуў, потым яе ўбіраў. А потым прыязджалі нашыя госці, яшчэ на конях, яшчэ да сярэдзіны 50-х гадоў усё было на конях. У мястэчка, калі ехалі з вёсак у касцёл, то сотні вазоў, сотні па ўсіх дарогах. Дарогі былі толькі пад конскія калёсы, машын яшчэ практычна не было – гэта пачатак 50-х, сярэдзіна 50-х. Таму ялінка гэта такі занятак, які ўвайшоў у жыццё, бо дзіцячыя ўспаміны яны вельмі жывыя, яны жывуць усё жыццё ў чалавека таму, што памяць захоўвае тое, што было даўно.
РР: Потым была школа, універсітэт, вы пайшлі ў шырокі свет. У шырокім свеце гэтыя святочныя дні, святочныя Каляды неяк адрозніваліся? Вядома адрозніваўся Менск – гэта штосьці зусім іншае. Потым адраджэнне пачтаку 90-х гадоў – гэта таксама вы, як Беларускі Народны Фронт, арганізавалі такое супольнае адраджэнне гэтых святаў, рэлігійных традыцый.
Зянон Пазьняк: Я вам скажу наконт гэтых дзіцячых Калядаў, было забаронена. І ўсе людзі ў мястэчку рабілі куццю, яны хадзілі ў касцёл, дзяцей назіралі настаўнікі-бальшавікі, якія там былі, хто з дзяцей ідзе ў касцёл, і потым былі непрыемнасці для тых дзяцей. Бацькі стараліся канешне асабліва з уладай не задзірацца, і многія людзі проста дзяцей не вялі ў гэты час у касцёл, а многія нават не звярталі ўвагі, але дзеці мелі непрыемнасці ў школе, проста ў школе тых дзяцей пачыналі трэціраваць настаўнікі – гэта быў такі цяжкі час. Куццю праводзілі практычна ўсе людзі, і як гэта было ў нас, і ва ўсіх людзей гэта так было. Збіралася нашая сям’я: бабуля, мама, мая другая бабуля, прыязджалі госці з другіх мясцін і шчыльна зачынялі вокны коўдрамі, каб ніякі свет не прабіўся. Пры такіх шчыльна закрытых вокнах спявалі калядкі і адбывалася куцця. Так рабілі ўсюды, баяліся, каб не бачылі ўлады, хто што робіць. Маглі падысці пад вакно і потым там пачынаць – так было пры Сталіне. Ужо як Сталін здох, іначай не гаварылі, то тады ўжо вокны не зачынялі, тады ўжо людзі спакайней сябе адчувалі, а вось пры Сталіне было так – куцця адбывалася пры шчыльна зачыненых коўдрамі вокнах. Ну, а што датычыць часу, калі ўжо быў Народны Фронт, мы адраджалі гэтыя святы, то мушу сказаць, што закон аб рэлігіі, які быў прапанаваны намі і ў значнай ступені ўдалося асноўныя палажэнні правесці, то ён прадугледжваў, і парламент вымушаны быў гэта прыняць тады. Былі афіцыйна прызнаныя Каляды, як дзяржаўнае свята і па каталіцкім календары – каталіцкія каляды, і праваслаўныя. І першы і другі дзень былі выхаднымі днямі – гэта было свята, і гэта было прапісана ў законе, вось так было. Потым, калі да ўлады ўжо прыйшлі антыбеларускія сілы – Лукашэнка, усе яны ўсё гэта скасавалі. Скасавалі закон аб рэлігіі, свой выдалі дыскрымінацыйны і скасавалі гэтыя святы. А было так, і гэта вяртанне традыцый для нас было вельмі важным. Пры тым я лічу, і людзі так лічылі, што гэта вельмі разумна не выдумваць, не прымушаць людзей рабіць тое, чаго яны не рабілі, а пайсці ім насустрач. У нас ёсць два календары, ёсць дзве канфесіі, вось і робім два свята – і адным выхадныя, і другім выхадныя, так у традыцыі было. Каталікі паважалі праваслаўныя святы, і разам святкавалі, а праваслаўныя каталіцкія – так у нас, у цэнтральнай Беларусі, усюды. Праўда, у нас праваслаўных не было, адкуль я родам, але мая бабуля па маці была праваслаўная, яна і ў касцёл хадзіла, не было ніякіх праблем. Гэта цяпер толькі прынеслі, стараюцца расейцы прынесці нянавісць у адносіны, а ў нас гэтага не было. Зыходзячы з гэтага адзінства народа, з гэтай пашаны адзін да аднаго мы і прынялі такі закон, дзе ўсё гэта шанавалася. І калі гэты рэжым будзе ліквідаваны, то мы вернемся да гэтага, будзе вернуты гэты закон і гэтыя святы.
РР: Каляды ў эміграцыі – гэта зусім іншае, але напэўна Радзіма ў думках застаецца?
Зянон Пазьняк: Безумоўна, для нас у эміграцыі гэта вельмі сямейнае свята атрымліваецца. Калі мы знаходзіліся ў Польшчы, у Варшаве, то там святкавала ўсё грамадства, мы гэта адчувалі. А вось у Злучаных Штатах Амерыкі, у тым асяроддзі, дзе мы знаходзімся, там беларусаў-каталікоў практычна няма – вельмі мала. Таму для нас гэта асабістае свята. Мы збіраемся з жонкай, адзначаем. Пасля Новага года надыходзяць праваслаўныя Каляды. Мы таксама гэта падтрымліваем, у царкву ходзім беларускую. У нас, па традыцыі, такіх падзелаў канфесійных няма – гэтага ў традыцыях нашага народа няма, для нас гэта натуральна. Але ў эміграцыі, асабліва ў Злучаных Штатах, святкаванне толькі сям’ёй стала вымушанай традыцыяй.
РР: Саветы зрабілі нешта такое, што Новы год, навагодняя ёлка пачалі дамінаваць над Калядамі. Можа, цяпер варта вярнуцца да таго, што гэта менавіта калядныя святы, калядная ялінка? Бо Новы год – гэта зусім іншае…
Зянон Пазьняк: Безумоўна, на Захадзе, у прынцыпе, так і ёсць. Самае галоўнае – Каляды, Нараджэнне Хрыстова. Іншая справа, што, як і ў Польшчы, так і на Захадзе, у Штатах, гэта ўсё звялося да Санта-Клауса, да Святога Мікалая, да 12 страў, да яды за сталом – да нейкіх чыста такіх фармальных элементаў. А пра сутнасць, што Сын Чалавечы прыйшоў на Зямлю, што адбылася вялікая падзея касмічнага маштабу, змянілася чалавецтва, змянілася ўвогуле ўяўленне пра вечнасць, афіцыйна пра гэта не гаворыцца. Тое, што па амерыканскім тэлебачанні – гэта ўсё такое пустазвонства ідзе наконт гэтага. У значнай ступені ў свецкай Польшчы тое самае адбываецца. Звяртаецца на гэта ўвага, але на такія больш фармальныя прыкметы, каб карп быў на стале і г.д. Натуральна, што касцёл праводзіць сваю лінію, мае сваё радыё, сваё тэлебачанне, але ў агульным успрыняцці грамадства ўспрымаеюцца чыста фармальныя элементы.
Бальшавікі, натуральна, яны прыдумалі Дзеда Мароза замест Святога Мікалая, яны стварылі культ Новага года. І мушу сказаць, што з бальшавіцкіх часоў і па сённяшні дзень Новы Год для мяне самае ненавіснае свята. Для мяне перажыць гэтыя начныя „оргіі” – гэта найбольшае выпрабаванне. Бо гэта ператваралася ў свята нейкага паскудства, у нейкія крыкі, у нейкія бойкі, у нейкую панажоўшчыну – за гэтым няма ніякага сэнсу. Вось гэтае негатыўнае адчуванне ад савецкага Новага года не пакідае мяне да сённяшняга дня. Каляды – гэта зусім іншае… Гэта адпачынак для душы. Гэта сапраўды свята высокае, духоўнае, з прыемнымі ўспамінамі, якія б цяжкія яны ні былі – хоць мы закрывалі вокны коўдрамі, але гэта быў свой свет. Гэта было тое свята, якое застаецца ў душы.
Гутарыў Юрка Ляшчынскі, Беларускае Радыё Рацыя
Чытай больш на: http://www.racyja.com/hramadstva/zyanon-paznyak-balshaviki-stvaryli-ku/